Galaksi Alm. Milchstrasse (f), Fr. Galaxie,
İng. Galaxy. Uzayda milyonlarca yıldızın, gaz ve toz bulutlarının
kümeleştiği uzay odaklarının genel adı. Gökada olarak da bilinir. Bol yıldızlı
sakin bir gecede gökyüzüne bakıldığı zaman,
bir uçtan diğer uca uzayan parlak bir şerit görülür. Gökyüzünün diğer
kısımlarına nazaran çok daha parlak olan bu yıldızlar topluluğu, bizim
galaksimiz samanyolundan başka bir şey değildir. Ancak görülebilen, Samanyolunu
meydana getiren kollarından birisidir.
Uzayda yer alan galaksiler içinde
en çok bilineni Samanyoludur. Yaklaşık olarak yüz bin ışık yılı (ışık yılı;
ışığın bir yılda gittiği yoldur) ki, 96x1010 km çapında olan Samanyolu
galaksisi ortalama iki yüz milyon yıldızdan teşekkül etmiştir. Galaksi disk
şeklindedir ve bu şekil çıplak gözle bile fark edilebilir. Samanyolunun
ekvatoru boyunca çevreye göz gezdirilirse, yıldızlar arası madde (plazma) ve
yıldızlar açıkca görülebilir. Yukarıda belirtildiği gibi bu galakside bulunan
iki yüz milyon yıldızın büyük çoğunluğu, diskin merkezinde toplanmıştır.
Yaklaşık otuz bin ışık yılı çapında olan bölgeden çevreye doğru uzaklaştıkça
yıldız küresinin ve parlaklığının azaldığı görülür. Galaksilerin yaklaşık % 80
kadarı disk biçimlidir.
Bu disklerin içerisinde bulunan yıldızlar,
genellikle iki şekilde sıralanmıştır. Bu sıralama ya düzenli bir şekildedir veya
spiral biçimde bir kol üzerinde dizilmiştir. Mesela galaksimizde bu spiral
şekil açıkça göze çarparken, bazı galaksiler hiçbir şekle girmemekte ve nizam
dışı bir diziliş göstermektedir. Diğer galaksi tipleri başlıca; çubuk şeklinde
galaksiler, eliptik galaksiler (bütün galaksilerin yaklaşık % 20’si) ve
düzensiz (irregular) galaksilerdir. Galaksiler umumiyetle, “galaksi kümeleri”
olarak gruplanmışlardır. Bu kümeler içinde en çok bilineni Başak Takım Yıldızı
içindeki Virgo kümesidir.
Sistemimizin yıldızı olan Güneş’in
Samanyolundaki yeri de her zaman merak konusu olmuştur. Galaksimizin
merkezinden oldukça uzakta yer alan güneş, kendi merkezi çevresinde
dönmektedir. Güneş sistemimizin bulunduğu mevkide galaksinin kalınlığı üç bin
ışık yılı civarındadır.
Samanyolu galaksisinin dışına çıkılıp birkaç
milyon ışık yılı gidildiğinde, bu gibi başka gök adalara da rastlanılır.
Biçimleri ve büyüklükleri değişiktir. Birbirine az çok benzeyenler varsa da eş
olanı yok gibidir. Küçük dürbünlerle gökyüzünü taradığımız zaman, ışık veren
gaz bulutu gibi gözükürler. Onun için çoğuna nebülöz denmiştir. Büyük
teleskoplarla, bazılarının yıldızları tek tek ayırt edilebilir.
Bizden
1,5 veya 2 milyon ışık yılı uzaklığındaki Andromeda nebölozu gerçekte bir
galaksidir. Üstelik boy ve biçim bakımından bizim galaksimiz Samanyoluna çok
benzer ve yaklaşık üç yüz milyon yıldızdan meydana
gelmiştir.
Galaksilerin uzayda rastgele dağıldıklarını ileri süren
teoriler, modern araçlarla yapılan gözlemler neticesinde önemini kaybetmiş,
hepsinin belli bir intizam içinde yer aldıkları, ayrıca galaksileri teşkil eden
yıldızlar ve diğer gök cisimlerinin de hepsinin belli bir kanun içinde hareket
ettikleri, içinde bulunduğumuz Samanyolu galaksisi gibi milyonlarca galaksinin
var olduğu, bütün bunların saniyede binlerce kilometre hızla hareket ettikleri
anlaşılmıştır. Günümüzde imal edilen geliştirilmiş uzay aletleriyle yapılan
gözlemlerde, galaksilerin spektrumunda görülen kırmızıya yakın kayış, bu
kaçışın devam ettiğini göstermektedir. Bu gök adalarının spiral şekli, söz
konusu kaçışı açıkça ifade etmektedir.
Astrofizikçilerin yapmış olduğu
son araştırmalarda galaksilerin milyarlarca yıllarla ölçülen ömürleri içinde
birbirleriyle çarpıştıkları açıklanmıştır. Çekim güçlerinin galaksileri
birbirine yaklaştırması neticesinde meydana gelen bu dev kozmik olay sonucunda
spiral eliptik galaksilere dönüştüğü ileri sürülmektedir. Diğer bir görüşe göre
de eliptik galaksiler, çoğu büyük galaksi kümeleri içinde bulunurlar. Bu
gruplar içindeki yalnız galaksiler diğer galaksilerce hızla çekilir. Bu durumda
bir galaksi diğerine çarpmaktansa yanından geçmeyi tercih eder.
Son
zamanlarda bir Amerikan astronom grubu, dünyadan 150 milyon ışık yılı uzaklıkta
yeni bir galaksi gruplaşmasının (çapı 250 milyon ışık yılı), çok büyük bir
kütle çekimi uyguladığını buldu. Öyle ki, aralarında Samanyolu ve Andromeda’nın
da bulunduğu binlerce galaksi bu merkeze doğru çekilmektedir. Bu merkez ve
çevresindeki galaksiler sisteminin hepsine “Uzayın büyük çekim merkezi” adı
verilmiştir. Ancak bu akıl almaz büyüklükteki çekim merkezi, uzayın kestirilen
kütlesinin ancak binde biri kadardır.
Yukarıda izah edilen galaksilerin
ve galaksi gruplarının büyüklüğü ve çok sayıda gök cisminden teşekkül etmiş
olması, insan hafızasının anlayabileceği boyutların dışında olup, ancak her şeyi
yaratan Allahü tealanın bildiği bir büyüklüktür. Bütün bu yıldızlar ve gök
cisimleri, bu kadar çok ve büyük olmalarına rağmen, hepsinin birinci gökde
oldukları Kur’an-ı kerimin Mülk suresinde haber verilmektedir. İnsan aklının
dışına çıkan bu hesaplar sadece birinci gök ile alakalıdır. Diğer altı gök,
şüphesiz aklımızın dışındadır ve nasıl olduğunu bilemiyoruz.
Başlıca
Galaksiler
Uzaklığı Çapı Yıldız Sayısı
Galaksi (1000 ışık yılı)
(ışık yılı) (1000
adet)
Samanyolu(-)100.000200.000
Andromeda2.250130.000300.000
LMC17030.00025.000
SMC19025.0006.000
Fornox
Sistemi65020.00020
NGC 5982.35060.00040.000
Maffei
I3.300100.000200.000
NGC 68221.63010.000350
NGC
2052.25016.0003.000
İng. Galaxy. Uzayda milyonlarca yıldızın, gaz ve toz bulutlarının
kümeleştiği uzay odaklarının genel adı. Gökada olarak da bilinir. Bol yıldızlı
sakin bir gecede gökyüzüne bakıldığı zaman,
bir uçtan diğer uca uzayan parlak bir şerit görülür. Gökyüzünün diğer
kısımlarına nazaran çok daha parlak olan bu yıldızlar topluluğu, bizim
galaksimiz samanyolundan başka bir şey değildir. Ancak görülebilen, Samanyolunu
meydana getiren kollarından birisidir.
Uzayda yer alan galaksiler içinde
en çok bilineni Samanyoludur. Yaklaşık olarak yüz bin ışık yılı (ışık yılı;
ışığın bir yılda gittiği yoldur) ki, 96x1010 km çapında olan Samanyolu
galaksisi ortalama iki yüz milyon yıldızdan teşekkül etmiştir. Galaksi disk
şeklindedir ve bu şekil çıplak gözle bile fark edilebilir. Samanyolunun
ekvatoru boyunca çevreye göz gezdirilirse, yıldızlar arası madde (plazma) ve
yıldızlar açıkca görülebilir. Yukarıda belirtildiği gibi bu galakside bulunan
iki yüz milyon yıldızın büyük çoğunluğu, diskin merkezinde toplanmıştır.
Yaklaşık otuz bin ışık yılı çapında olan bölgeden çevreye doğru uzaklaştıkça
yıldız küresinin ve parlaklığının azaldığı görülür. Galaksilerin yaklaşık % 80
kadarı disk biçimlidir.
Bu disklerin içerisinde bulunan yıldızlar,
genellikle iki şekilde sıralanmıştır. Bu sıralama ya düzenli bir şekildedir veya
spiral biçimde bir kol üzerinde dizilmiştir. Mesela galaksimizde bu spiral
şekil açıkça göze çarparken, bazı galaksiler hiçbir şekle girmemekte ve nizam
dışı bir diziliş göstermektedir. Diğer galaksi tipleri başlıca; çubuk şeklinde
galaksiler, eliptik galaksiler (bütün galaksilerin yaklaşık % 20’si) ve
düzensiz (irregular) galaksilerdir. Galaksiler umumiyetle, “galaksi kümeleri”
olarak gruplanmışlardır. Bu kümeler içinde en çok bilineni Başak Takım Yıldızı
içindeki Virgo kümesidir.
Sistemimizin yıldızı olan Güneş’in
Samanyolundaki yeri de her zaman merak konusu olmuştur. Galaksimizin
merkezinden oldukça uzakta yer alan güneş, kendi merkezi çevresinde
dönmektedir. Güneş sistemimizin bulunduğu mevkide galaksinin kalınlığı üç bin
ışık yılı civarındadır.
Samanyolu galaksisinin dışına çıkılıp birkaç
milyon ışık yılı gidildiğinde, bu gibi başka gök adalara da rastlanılır.
Biçimleri ve büyüklükleri değişiktir. Birbirine az çok benzeyenler varsa da eş
olanı yok gibidir. Küçük dürbünlerle gökyüzünü taradığımız zaman, ışık veren
gaz bulutu gibi gözükürler. Onun için çoğuna nebülöz denmiştir. Büyük
teleskoplarla, bazılarının yıldızları tek tek ayırt edilebilir.
Bizden
1,5 veya 2 milyon ışık yılı uzaklığındaki Andromeda nebölozu gerçekte bir
galaksidir. Üstelik boy ve biçim bakımından bizim galaksimiz Samanyoluna çok
benzer ve yaklaşık üç yüz milyon yıldızdan meydana
gelmiştir.
Galaksilerin uzayda rastgele dağıldıklarını ileri süren
teoriler, modern araçlarla yapılan gözlemler neticesinde önemini kaybetmiş,
hepsinin belli bir intizam içinde yer aldıkları, ayrıca galaksileri teşkil eden
yıldızlar ve diğer gök cisimlerinin de hepsinin belli bir kanun içinde hareket
ettikleri, içinde bulunduğumuz Samanyolu galaksisi gibi milyonlarca galaksinin
var olduğu, bütün bunların saniyede binlerce kilometre hızla hareket ettikleri
anlaşılmıştır. Günümüzde imal edilen geliştirilmiş uzay aletleriyle yapılan
gözlemlerde, galaksilerin spektrumunda görülen kırmızıya yakın kayış, bu
kaçışın devam ettiğini göstermektedir. Bu gök adalarının spiral şekli, söz
konusu kaçışı açıkça ifade etmektedir.
Astrofizikçilerin yapmış olduğu
son araştırmalarda galaksilerin milyarlarca yıllarla ölçülen ömürleri içinde
birbirleriyle çarpıştıkları açıklanmıştır. Çekim güçlerinin galaksileri
birbirine yaklaştırması neticesinde meydana gelen bu dev kozmik olay sonucunda
spiral eliptik galaksilere dönüştüğü ileri sürülmektedir. Diğer bir görüşe göre
de eliptik galaksiler, çoğu büyük galaksi kümeleri içinde bulunurlar. Bu
gruplar içindeki yalnız galaksiler diğer galaksilerce hızla çekilir. Bu durumda
bir galaksi diğerine çarpmaktansa yanından geçmeyi tercih eder.
Son
zamanlarda bir Amerikan astronom grubu, dünyadan 150 milyon ışık yılı uzaklıkta
yeni bir galaksi gruplaşmasının (çapı 250 milyon ışık yılı), çok büyük bir
kütle çekimi uyguladığını buldu. Öyle ki, aralarında Samanyolu ve Andromeda’nın
da bulunduğu binlerce galaksi bu merkeze doğru çekilmektedir. Bu merkez ve
çevresindeki galaksiler sisteminin hepsine “Uzayın büyük çekim merkezi” adı
verilmiştir. Ancak bu akıl almaz büyüklükteki çekim merkezi, uzayın kestirilen
kütlesinin ancak binde biri kadardır.
Yukarıda izah edilen galaksilerin
ve galaksi gruplarının büyüklüğü ve çok sayıda gök cisminden teşekkül etmiş
olması, insan hafızasının anlayabileceği boyutların dışında olup, ancak her şeyi
yaratan Allahü tealanın bildiği bir büyüklüktür. Bütün bu yıldızlar ve gök
cisimleri, bu kadar çok ve büyük olmalarına rağmen, hepsinin birinci gökde
oldukları Kur’an-ı kerimin Mülk suresinde haber verilmektedir. İnsan aklının
dışına çıkan bu hesaplar sadece birinci gök ile alakalıdır. Diğer altı gök,
şüphesiz aklımızın dışındadır ve nasıl olduğunu bilemiyoruz.
Başlıca
Galaksiler
Uzaklığı Çapı Yıldız Sayısı
Galaksi (1000 ışık yılı)
(ışık yılı) (1000
adet)
Samanyolu(-)100.000200.000
Andromeda2.250130.000300.000
LMC17030.00025.000
SMC19025.0006.000
Fornox
Sistemi65020.00020
NGC 5982.35060.00040.000
Maffei
I3.300100.000200.000
NGC 68221.63010.000350
NGC
2052.25016.0003.000
